Happiness, he thought, is knowing you got some pills.

“Once a guy stood all day shaking bugs from his hair.The doctor told him there were no bugs in his hair. After he had taken a shower for eight hours, standing under hot water hour after hour suffering the pain of the bugs, he got out and dried himself, and he still had bugs in his hair; in fact, he had bugs all over him. A month later he had bugs in his lungs.”

Zo begint A Scanner Darkly (1977), het boek waarmee Philip K. Dick afrekent met de drugscultuur van de jaren zestig, waar hij zelf een redelijk prominente rol in speelde (zowel als schrijver, als semi-leider in een soort drugscommune – moet nodig een keer een PKD biografie lezen.) Ik was toe aan een herlezing. Weet niet precies meer wanneer ik het las (zes? zeven jaar geleden?) en herinner me vooral dat ik het een lastig boek vond om in te komen, bepaalde zaken/situaties waren moeilijk voor te stellen (dit is immers een verhaal waar de identiteit van een undercover narcotica agent gespleten wordt door het gebruik van een semi-futuristische drug, Substance D (en overmatige surveillance technologie?) waardoor hij zichzelf als verdachte begint na te jagen.)

Ondanks de aanzienlijke concurrentie is dit waarschijnlijk Dicks meest grimmige boek. Het speelt zich af in de nabije toekomst, waar in een reactie op de hippiecultuur een semi-politiestaat is opgezet. Het is Californië, maar is het ooit zo grauw, gedompeld en claustrofobisch geweest? Het is zonder twijfel een antidrugs roman maar Dick laat zich niet in simplistische morele schema’s vangen: in A Scanner Darkly wordt iedereen op negatieve wijze door drugs beïnvloed. De dopers met hun complexe paranoïde wereldbeeld en verloren levens, ‘the straights’ met hun domme moralisme en gebrek aan empathie, de politie die water naar de zee draagt en zich langzaam maar zeker ziet afglijden naar een instantie die zich niet kan onderscheiden van de tegenstander.

Dan in het nawoord is er de lijst waarmee Dick de realiteit in de fictie forceert. Vrienden, te jong overleden of verloren in permanente psychose en hersenbeschadiging. Het effect is nu veel minder maar het is mij altijd bij gebleven hoe ik de eerste keer dat ik het las moest schrikken, niet omdat drugs dat kunnen doen (altijd een duidelijke zaak geweest), meer de kracht die van zo’n plotse invasie van de realiteit uitgaat.

(Komt volgend jaar een verfilming aan, geregisseerd door Richard Linklater, helaas niet meer met het originele Charlie Kaufman script. Maar goed Linklater kan zelf ook schrijven dus er is nog niets verloren.)